Білім менеджерінің инновациялық іскерлігі әр түрлі инновациялық әрекеттерінің жиынтығын көрсетеді. Сондай-ақ білім менеджерінің жеке психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерін айқындап, оның кәсибі біліктілігін дәлелдейді. В.Беспалько, Л.Выготский, Л.Занков, И.А. Зимняя, М.Эрдниев, Д.Б. Эльконин, Ш.А. Амоношвили, В.П. Шаталов, В.М. Монахов, қазақстандық Ж.А. Қараев, Ә.Жүнісбек, М.М. Жанпейсова, т.б. ғалымдар оқу-тәрбие үрдісіндегі білім менеджерінің инновациялық іскерлігін ғылыми түрде талдап негізгі үш іскерлікке ерекше мән берген. Бұлардан басқа А.К. Маркова инновациялық іскерлікті топтап, сипаттама берген. Осы топтардың әрқайсысы инновациялық іс-әрекетті тиімді ұйымдастыруға, белгілі бір мақсатқа сай бағытталған. Олар:

бағыттарының бірі – мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру. Ғалымдар педагогикалық іс-әрекетті білім берудің ізгіліктік парадигмасы негізінде қарайды, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетін бағалау критерийлерін қарастыруда. Мәселен, ғалым И.И. Цыркунның зерттеуіне сүйенсек, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетінің бағыттылығын төмендегідей сипаттауға болады:

• Білім беру мазмұнын жаңарту: жаңа оқу бағдарламасын жасау, интегративті, элективті курстар, факультативті курстар үшін жаңа бағдарламалар құру;
• Тәрбиелеу мен оқытудың жаңа технологияларын қарастыру: оқытудыңжаңа технологиясын жасау, тәрбиелеу мен оқытудың жаңа іс-әрекеттерін анықтау;
• Білім беру мекемелерінің білім беру тұжырымдасасын модельдеу;
• Оқушыларды дамыту мен олардың танымдық іс- әрекеттерін бағалаудың диагностиалық әдіс-тәсілдерін іздестіру;
• Білім беру басқару мен өзін-өзі басқарудың жаңа менеджменттік жүйелерін құрастыру т.б.

Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Сондықтанқазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту үшін жаңа инновациялық педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға, икемді,шығармашыл педагог- зерттеуші, білім менеджеріне инновациялық іскерліктің өте қажет екенін дәлелдейді. Білім менеджерінің инновациялық әрекеті саналы болуы үшін ол педагогика ғылымының заңдылықтарын, тәлім-тәрбие міндетінің қоғамның мақсаты мен талап тілегінен туындайтынын, теория мен тәжірибенің бірлігін, әрекет дамудың көзі екендігін, қарама-қайшылықсыз дамудың жоқтығын, оқытудың білімділік, дамытушылық, тәрбиелік сипатын, оқыту мазмұны мен жоспарын, оқу бағдарламасының оқу тәрбие мақсатымен сәйкестігін нақты білу керек. Бұл білімдер білім менеджерінің педагогикалық үрдісте қателіксіз еңбектенуіне мүмкіндік береді.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде білім менеджерінің инновациялық іскерлігіне байланысты мәселелер жан-жақты қарастырылған. В.А. Сластенин мен Л.С. Подымова инновациялық іскерлікті шығармашылық пен кәсіпшіліктің сәйкестілік тұрғысынан қарастырады. Авторлардың айтуы бойынша, инновациялық іскерлік мәнін акмеологиялық тұрғыдан талдау менеджердіңің жеке бас дамуының заңдылықтарын түсінуге мүмкіншілік туғызады. Белгілі зерттеушілердің А.А. Бодалев, Ф.Н. Гоноболин, В.А. Кан-Калик, С.В. Кондратьева, Н.В. Кузин т.б. еңбектерінде педагогикалық іс- әрекеттің құрылымы туралы түсінік жан-жақты қарастырылған. Олар мұндай қасиеттерге: жалпы және кәсіби мәдениет, педагогикалық бағдарлылық, моральдық қасиеттер, дидактикалық қасиеттер, ерік қасиеттсрі, сөйлеу қабілеттері, ұйымдастырушылық, коммуникативтік, педагогикалық елестетуді жатқызады. Бұл ғалымдардың еңбектерінде іскерліктің екі үлкен тобы жіктелген: операциялық және жеке бас. Бірінші топ білім беру үрдісіне жататын болса, екінші балалармен, ата-аналармен, мектеп оқушысымен нәтижелі қарым-қатынас құруға қажетті әлеуметтің және жеке бас іскерліктері жатады.
Инновациялық іскерліксонымен қатар, жаңашылдықты іздеп шешуге дайын болу қасиетімен де тығыз байланысты. Ал іскерліктің «негізгі құрастырушысы» ретінде Б.Ф. Ломов мыналарды бөліп көрсетеді: мотивті, мақсатты, жоспарлауды, күнделікті мағлұматтарды өңдеуді, оперативті бейнелеуді, шешім қабылдауды, іс-әрекеттерді, қорытындыны тексеру және әрекеттерді түзету. Автордың айтуы бойынша, білім менеджерінің инновациялық іскерлігінің диагностикасында ескерілетін бірнеше ережелер қатары бар.

Инновациялық іскерлік– педагогикалық еңбектіңөнімділігін сапалы өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үрдісі.Білім менеджерінің инновациялық іскерлігі келесі белгілермен сипатталады:
♦ өзінің жеке қасиеттерін есепке ала отырып, басқалардың инновациялық тәжірибесін өзгерту, жетілдіру, қабылдау қабілеті;
♦ жаңа ғылыми идеялар мен басқалардың тәжірибесінен хабардар бола отырып, өз жұмысының нәтижесін ұғыну қажеттілігінен;
♦ жаңа ғылыми зерттеулер, олардың әдістемелік жүзеге асуын үздіксіз тәжірибеге енгізумен;
♦ педагогикалық инновацияның жаңа әдістері мен тәсілдерін өз бетінше жасаумен;
♦ педагогикалық кертартпалықпен, догмамен, артта қалушылықпен белсенді күрес жүргізумен.
Айтылғандарды есепке алғанда, білім менеджерінің инновациялық іскерлігінің көрсеткіштері мыналар:
♦ педагогикалық еңбектіңтиімділігі;
♦ оқу-тәрбие үрдісіне қатысушылардың педагогикалық талаптары мен бағыттарының бірлігі;
♦ жеке тұлғаның шығармашылық тұлғасының қалыптасуы;
♦ мұғалім беделінің өсуі;
♦ оқушылардың істі талдау әдіс-тәсіліне, диалектикалық ойларға үйренуі;
♦ оқу және тәрбие үрдісінде зерттеу тәсілінің педагогикалық қызмет үлгісіндегі ашылулары.
Инновацияның мазмұндық құрылымына кіретіндер – білім беру-тәрбиелеу үрдісінде, оқу-тәрбие жұмысын және оларды меңгеріп алу, зерттеу, мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне енгізу.
Білім менеджерінің инновациялық іскерлігі төрт түрлі өлшеммен сипатталады:
♦ инновациялық іс-әрекеттің қажеттілігін сезінуі;
♦ оқу үрдісіне жаңалық енгізуде шығармашалықпен қызмет етуге даярлығының болуы;
♦ енгізілетін жаңалықтардың бағытының дұрыстығына, тиімді нәтиже әкелетініне сенімді болуы;
♦ белгілі проблеманы шешудегі қолданылатын инновациялық іс-әрекетті толық қабылдап, оны енгізе білуі.
Білім менеджерінің инновациялық іскерлігін сипаттайтын негізгі міндеттері:
♦ жаңалықты тұтастай және жекелеген кезеңдерінің нәтижелерін болжау;
♦ жаңалықтың жетімсіз жақтарын анықтап,оны енгізуді ұйымдастыру кезінде толықтыру мақсатын көздеу;
♦ жаңалықтарды басқа жаңалықтармен салыстырып, олардың тиімдісін тандап алу, мәні мен зерттелуін анықтау;
♦ жаңалық енгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау.
Сонымен инновациялық іскерлік дегеніміз – білім менеджерінің жаңашыл идеяларды, жаңашыл әдіс-тәсілдерді оқу-тәрбие үрдісінде өз кәсіби тәжірибесіне, мектеп жағдайына, балалардың білім дәрежесінде байланысты енгізу.
Инновациялық іскерлікті жүзеге асыру әрекетінің нәтижесі – жаңа білім беру бағдарламаларымен, әдіс-тәсілдерімен танысып, талдау; оларды өз жұмысында қолданутуралы шешім қабылдау; жаңашыл әдіс-тәсілдерді өз еңбегінде қолдану мақсаттарын белгілеу; эксперименталды жұмыстың кезеңдерін жоспарлау; алдағы қиыншылықтарды болжау; жаңашыл әдіс-тәсілдерді, идеяларды педагогикалық үдеріске енгізу; инновациялық іс- әрекеттің нәтижесін қорытындылап, бағалау, талдау.
Қазақстанда Республикасында білім беру саласындағы педагогикалық инновациялық шарттарды С.Аманжолова, С.Нұрланбекқызы, К.М. Нағымжанова, С.К. Омарова, Б.Өтешова, т.б. педагог-ғалымдар зерттеген. Соңғы жылдары осы саладағы жұмыстардың көлемі арта түсіп, жалпы педагогикалық шарттардың, оның ішіндегі инновациялық технологияға қатысты бірқатар аспектілер, шарттар зерттеле бастады. Шарт оқиға саласының, заттар өзгеруінің және әлемнің объективті құрлысының жүруін анықтаушы ретінде қарастырылады. Адам іс-әрекеті білімнің екі тегінің негізінде жүзеге асады: қоршаған шындық /объект/ туралы білімдер және ондағы іс-әрекет, іс- әрекет тәсілдері жөніндегі білімдер. Педагогикалық шарттар – иновациялық іс-әрекеттердің мазмұндық сипаттамаларын құрастыру және нәтижеге жету.

Педагогикалық технологиялар кәсіби және отбасы сфераларында бірдей табысты, өзімен де, өзгелермен де үйлесімді өмір сүре алуға икемді тұлға қалыптастыра алатындай болу қажет. Бұл инновациялық технологияларды оқып үйрену нәтижесінде білім алушылардың бойында жаңа педагогикалық технологияларды меңгеріп, оларды оқу-тәрбие үдерісін де қолдану дағдыларымен шеберліктері қалыптасуы тиіс. Білім менеджерінң инновациялық іскерлігін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану.
Педагогикалық зерттеулерде «оқыту жүйесін интенсификациялау» тақырыбына қатысты үш түрлі: ерекшелік, назар аудару және есепке алу атты атауларкездеседі. Бірінші мәселе бойыншаоқыту жүйесінің дәстүрліүрдістен ерекшелігі – ондағы интенсификациялық көріністер білім сапасын оқу бағдарламаларын толығынан қамти отырып ұйымдастыру, оқытудың сапалық көрсеткіштерге арқа сүйеуі, пән мұғалімдерінің кәсіби деңгейі мен біліктілігін арттыру барысында оқу құралдарын пайдалануда прогрессивтік методикалық тәжірибелерді қолдану, білім ордасының материалды-техникалық базасын нығайту және оқыту барысында техникалық һәм автоматтандырылған инновациялық педагогикалық тәжірибелерді барынша ендіру. Оқыту жағдайындағы келесі түрдің қолданысқа енуі тек интенсификациялық әрекеттер негізінде мүмкін болмақ. Оқушылардың білім стандарттарын толыққанды игеру барысында берілгентапсырманы тек орындапқана қоймай, оның негізгі түйіндерін саралай білуге бағыталған бұл шара көп жағдайда ұстаздың шығармашылық шеберліктері арқылы жүзеге асырылады. Аталмыш педагогикалық шарттар оқыту жүйесінің интенсификациялық моделін қалыптастыруға арқау болады. Үшінші түрдің негізгі бағыты оқыту үдерісі кезінде ғалымдар кеңесі мен мұғалімдердің практикалық әрекеттерінен туындаған әдістер мен құралдардың жалпы оқыту жүйесінің сапасын арттыруда қаншалықты тиімдіықпалын тигізгені есепкеалынуы шарт.
Оқыту жүйесінің интенсификациялық моделінің ерекше белгілеріне төмендегідей алғышартттарды жатқызамыз:
білім мазмұнын тереңдету барысында қарапайым тақырыптан жалпы заңдылықтарға ұласқан генерализациялық үрдістің қалыптасуы;

• оқушының жалпы дамуын қамтамасыз ететін білім мазмұнын автоматты түрде қабылдауға жол ашып, мақсатсызкөп тапсырмалардан арылуға мүмкіндік туғызады;
• білім алу мерзімін оқу стандарттарын сақтай отырып қысқарту;
• оқушылардың білім дағдыларын қалыптастыру барысында олардың денсаулықтары мен психикалық жүктемелерінің қалыпты жағдайда сақталуы;
• өскіннің білім мазмұнын автоматты түрде сапалы меңгеруіне, білім дағдысын қалыптастыру барысында оқу жүктемелері мен оқу бағдарламаларының толық қамтылуы, мектеп практикасындағы оңтайлы атмосфераның сақталу мен профилактикалық шаралардың қолға алынуы және оқушының денсаулығы мен психологиялық ахуалына нұқсан келтірілмейтін жағдайлардың қалыптасуы орын алады. Бұл педагогикалық процесс ғылыми талаптар негізінде жүйелі тұрғыда бақылауға алынып, сарапталынып отыруы шарт.

Оқу үрдісі жағдайында жүйелілік әрекеттің нәтижелі белгісі оқушы мен педагог арасындағы ерекше қарым-қатынастың қалыптасуы болады. Мұндай педагогикалық алғышарт оқыту мазмұнын сапаландыру барысында төмендегідей жетістіктерге қол жеткізеді:

• оқыту үрдісіндегі интегративтік көріністің белең алуы;
• білім беру тәжірибесіндегі құрамдас компоненттердің барынша көрініс табу және нәтиже беруі;
• білім мазмұнын игеру жағдайындағы қосымшабөліктер мен компоненттер арасындағы байланыстардың нығаюы;
• жалпы функционалдық әрекеттердің тұтасқамтылуы;
• коммуникативтік байланыстың қалыптасуы және үстемдік етуі;
• мақсат пен мүдделердің айқындалуы;
• білім    жүйесін    басқарудың     тиімді    формасының қалыптасуы.

Оқыту жүйесін интенсификациялау мен оптимизациялау үдерісіндегі негізгі педагогикалық алғышарттар:
1. Білім дағдыларын игеру барысында оқыту үдерісінің эффективті жолдарын іздестіру, уақыт пен еңбек көрсеткіштерін үнемдеу, жұмыстың нәтижесін арттыру барысында адам және материалдық ресурстрады рационалды пайдалану.
2. Білім алушылардың білімдағдыларын игеру барысындағы түрлі ақпараттарды қабылдаудың психологиялық ерекшеліктеріне мән беру. Алған білімдерді ой елегінен өткізе отырып қосымша білім алу барысында оны тиімді пайдалану.
3. Алған білімдерінен нәтиже шығару барысында оқушылар мен ұстаздардың жалпыға тиімді танымдық білім кеңістігінің қалыптасуына жағдай туғызу; олардыңөз біліктіліктерін арттыру барысында жан-жақты дамуына, қосымша білім дағдыларын игеруге мүмкіндік жасау.
4. Педагогикалық бағыт негізінен оқу-тәрбие жұмыстарын қамти отыра, оқу үдерісі мен бағдарлама талаптарынан ауытқымай өз кезегінде оқушыларсанасында білім мен ғылымға деген қызығушылығын туғызу, қоғам құндылықтарын тану мен терең түсіну,игеру сынды жауаптыталаптарды орындау болады.
5. Білім алау барысында әр оқушының білім ордасындағы техникалық құралдар мен танымдық маңызы зор басқа материалдық игіліктерге терең назар аударуы, білім алу кезінде екіжақтылы оңтайлы атмосфера қалыптастыру арқылы жұмыс пен қызмет әрекетін жақсарту шараларын қолға алу.
Жалпы оқыту үдерісін ұйымдастырудың негізгі мақсаты қоғамдық қажеттіліктерден туындаған әлеуметтік тапсырыстарды орындау екені мәлім. Сол себепті осы тапсырысты қамтамасыз ету ісі білім жүйесіне тиесілі.Білім беру ісін ұйымдастыру – жоғарыда аталып өткен жүйелілік ғылыми талаптың басты шарты. Осы мәселелердің толыққанды жүзеге асырушы біріншіден, білім ордасы болса, келесі аса жауапты миссия педагог-ұстаздардың құзырында.

Білімді бақылау сұрақтары мен тапсырмалар

1. Зерттеуші-ғалымдар білім менеджерінің инновациялық іскерлігінің қанша түрін айқындаған?
2. Білім менеджерінің инновациялық іскерлігінің көрсеткіштері қандай?
3. Білім менеджерінің инновациялық іскерлігі сипатталатын өлшемдер?
4. Инновациялық іскерлікті жүзеге асыру әрекетінің қандай нәтижемен айқындалады?
5. Білім беру үдерісіндегі оқытудың инновациялық технологияларды енгізудің педагогикалық шарттары қандай?
6. Қазақстанда Республикасында білім беру саласындағы педагогикалық инновациялық шарттарды қандай ғалымдар зерттеген?
7. Инновациялық іс-әрекетті тиімді ұйымдастырудағы педагогикалық технологияларға сипаттама беріңіз.
8. Оқыту жүйесінің интенсификациялық моделінің ерекше белгілеріне қандай алғышарттар жатады?

Оқыту ісіндегі маңызды жұмыстың бірі – оқушылардың пәндер бойынша алған білім деңгейлерін бақылау және тиісті дәрежеде бағалау. Оқушының сабаққа тиянақты қатысып отыруы, өз оқуына жауапкершілікпен қарауы, алған теориялық білімін болашақта пайдалана білуі осы кезеңнің дұрыс өткізілуіне көп байланысты.
Мұғалімдердің оқушы білімін бағалаудабес баллдық жүйенің кемшілігі көп. Оқушы білімін бағалаудың жыл аяғындағы қорытынды бақылау нәтижесі мен мұғалім бағалауында елеулі айырмашылық кездесіп отырады. Негізгі себеп – мұғалім бағалауындағы субъективтілік пен жыл аяғындағы оқушы біліміндегі объективтіліктер. Жоғары сынып оқушылары бес баллдық бағалау жүйесіне қанағаттанбайды, себебі қазіргі жүйемен нақты білімдеңгейін анықтау мүмкіндігі төмен, бағалау нәтижесі объективті емес. Сондықтан да қазіргі өркениетті елдердегі сияқты қоғамдық қатынастар сұранысын қанағаттандыратын оқу еңбегін бағалаудың жаңа шкаласын еңгізілгендігінің маңызы тағыда айқындалады.

Білімді бақылаусұрақтары мен тапсырмалар
1. Білім сапасынмониторингілеу және диагностикалаудың маңызы қандай?
2. Педагогикалық мониторинг жасауғақандай бағыттар арқылыжүзеге асырылады?
3. Педагогикалық мониторингтiң әсер етушi факторлар қандай?
4. Педагогикалық мониторингтiң негiзгi объектiсiне не жатады?
5. Педагогикалық диагностика педагогикалық мониторингтiң өзара байланысы қандай?
6. Оқытудың нәтижелілігіне диагностикалық тексеру жүргізудеңгейлері қандай?
7. Педагогикалық диагностиканың қазіргізаманғы даму үрдістеріқалай айқындалады?
8. Білім сапасына диагностика жасау мен бағалаужүйесінің қандай қағидалары бар?
9. Мониторингтің мақсаты мен міндеттері қандай?
10. Мониторингтің негізгібағыттары мен түрлеріқандай?
11. Мониторингтің объектілері мен өзіндік ерекшеліктеріне сипаттама жасаңыз.